Filosofen (deel 2)

Kanāda 3e eeuw v. Chr.?

Zo zit dat in elkaar

Eén leidt tot twee en twee leidt weer tot drie:
Dat element neemt dan het zintuig waar
Het water: smaak, de aarde: reukvermogen

De lucht geleidt het tere tastgebaar
De ether: oren, vuur: de beide ogen
En alles is dimensieloos atoom

Ja, alles is fysiek wil ik betogen
Ook tijd en ruimte, denken, God en droom
Geen mens schiet gaten in mijn theorie

Want er is nóg een kracht in mijn doctrine
Die alle gaten dicht: het Ongeziene

De door hem gestichte Vaisheshika-school wordt met de Nyāya als één beschouwd: Nyāya-Vaisheshika. Hij behandelt de metafysica: objecten bestaan op zichzelf, los van de kenner en het kennen. Er zijn vijf elementen, corresponderend met de zintuigen, opgebouwd uit eeuwige, ondeelbare atomen. Een atoom heeft geen dimensie, twee zijn tweewaardig en drie vormen een triade, het kleinst waarneembare ding met dimensie.
Alles, ook geest en tijd is materie. De atomische geest kan meer zaken tegelijk begrijpen daar hij dimensieloos met oneindige snelheid tussen meerdere gedachten heen en weer kan schieten. Onverklaarbare zaken als magnetisme, vuur en de reis van de ziel na de dood  worden verklaard door een 5e kracht 'het ongeziene' (adrishta). Aan een God was eigenlijk geen behoefte in zijn systeem: objecten zijn eeuwig en hebben al karma (goede en slechte acties) opgebouwd voor het begin van de cyclus die het universum structuur gaf.